Monstrancja Milenijna z Bazyliki Św. Brygidy w Gdańsku powstała w 1999 roku, z fundacji księdza Henryka Jankowskiego, jako forma uczczenia końca drugiego tysiąclecia oraz zbliżającego się trzeciego milenium. Dodatkową okazją było ustanowienie przez papieża Jana Pawła II Brygidy Szwedzkiej współpatronką Europy. Monstrancja wykonana została przez gdańskiego złotnika-bursztynnika Mariusza Drapikowskiego.1
Artysta jest absolwentem Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi, którą ukończył z wyróżnieniem pod kierunkiem prof. Andrzeja Szadkowskiego. Jest laureatem wielu nagród. Za swoją działalność artystyczną Mariusz Drapikowski został odznaczony m. in. Złotym Medalem Primatiali Nomismate Aureo Prymasa Polski, Krzyżem Komandorskim Orderu św. Stanisława z gwiazdą, Srebrnym Krzyżem Zasługi nadanym przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Medalem Księcia Mściwoja II za wybitne zasługi dla Miasta Gdańska w dziedzinie Kultury i Sztuki. Od 1984 roku prowadzi firmę Drapikowski Studio, w której udziela się również jego syn Kamil. Charakterystyczną cechą artysty jest jego umiłowanie do bursztynu, który często wykorzystuje w swoich pracach.2
Bursztyn określa się jako kopalną żywicę drzew iglastych, w szczególności pochodzących z gatunku Pinus succinifer (nazwa utworzona przez Heinricha Göpperta w 1836 roku). Drzewa te występowały na terenach nadbałtyckich w eocenie, ponad 45 milionów lat temu. Rosły na kontynencie zwanym Fennoskandią. Ślady odcisków kory znajdujące się na bryłkach bursztynu, dowodzą, że jest on żywicą, którą wytwarzają drzewa w celu zabezpieczania rannych miejsc.3
Wykorzystanie bursztynu przy tworzeniu monstrancji jest niecodziennym rozwiązaniem, co dodatkowo budzi zainteresowanie tym dziełem. Monstrancja wykorzystywana jest przede wszystkim w Kościele Katolickim i posiada długą tradycję, sięgającą XIII wieku. To naczynie liturgiczne, w którym umieszcza się konsekrowaną Hostię i wystawia na ołtarz podczas nabożeństw, adoracji czy przenosi podczas procesji eucharystycznych. Służy również do błogosławieństwa Najświętszym Sakramentem.
fot: www.drapikowski.pl
Omawiana Monstrancja Milenijna waży 32 kg, ma wysokość 174 cm i złożona jest z blisko 200 części bursztynu oraz cyrkonu, połączonych złoconym srebrem w kształcie gałęzi. Pozłacanie miało na celu uniknięcie zbyt dużego kontrastu pomiędzy ciepłym kolorem bursztynu a zimnym metalem. Monstrancja wykonana jest według tradycyjnego schematu konstrukcyjnego, obowiązującego od XVI wieku przy naczyniach liturgicznych. Składa się ze stopy, trzonu z nodusem oraz otoczonego tzw. glorią reservaculum (repozytorium na hostię) z melchizedekiem. Stopa podzielona została bursztynowymi wałkami na pięć części. Wieńczy ją nodus w kształcie płaskiego krążka, z którego wyrasta część trzonu w formie pnia drzewa. Przy nim znajdują się dwie postacie, Matka Boska oraz Maria Magdalena. Z pnia wychodzą gałęzie, które formują się w koronę drzewa – to one podtrzymują całą konstrukcję z bursztynu. W centralnej części glorii, znajduje się największa część bursztynu, „kropla”, która przeznaczona jest na umiejscowienie Hostii. Zawieszona jest u szczytu glorii, będąc podstawą krucyfiksu, który jest kopią krzyża ofiarowanego Janowi Pawłowi II w Gdańsku, 1999 roku.4
Całość monstrancji jest różnorodna pod względem kolorystycznym. Środek oraz górna część retabulum wypełniona jest kamieniami o odcieniu ciemniejszym w porównaniu do reszty, brązowo-brunatnym. Boki zaś pokryte są jaśniejszymi, złocistymi materiałami. Krucyfiks z kolei wykonany jest ze srebra, drewna oraz bursztynu.5
Na obwodzie i polach stopy oraz górnej części nodusu znajdują się liczne dekoracje oraz przedstawienia figuralne. Wokół stopy umieszczone zostały motywy krzyży: łacińskiego, podwójnego, monogramu Chrystusa, greckiego, egipskiego, z uchwytem, św. Andrzeja, św. Piotra, prawosławnego, patriarchów, papieskiego, jerozolimskiego, laskowanego, maltańskiego, widlastego, koptyjskiego oraz zdwojonego.6 W polach zaś znajdują się herby: godło Rzeczypospolitej Polski, Gdańska, św. Brygidy Szwedzkiej, Zakonu Najświętszego Zbawiciela, szlachecki księdza prałata Henryka Jankowskiego.7 Nodus okala złoty napis AMOR MEUS CRUCIFIXUS EST (MIŁOŚCIĄ MOJĄ JEST UKRZYŻOWANY), będący maksymą życia św. Brygidy Szwedzkiej.
fot: www.drapikowski.pl
Monstrancja bursztynowa nawiązuje w swojej symbolice do popularnego motywu barokowej sztuki chrześcijańskiej – drzewa Jessego, które ma swoje źródło w Księdze Izajasza ze Starego Testamentu. Wątek drzewa życia znajdziemy także w Ewangeliach. Odnosi się do korzenia wiary chrześcijańskiej, którym jest Chrystus. To właśnie postać Jezusa jest najważniejszym przedstawieniem monstrancji, które ściśle wiąże się z umieszczoną wewnątrz Hostią. W tym dziele znajdujemy także nawiązanie do samego momentu ukrzyżowania, przypominają o tym sylwetki stojącej Matki Boskiej oraz klęczącej Marii Magdaleny, osadzone przy pniu drzewa.
Oryginalnym detalem są sploty wokół bursztynów oraz cyrkonów, przypominające sieci rybackie, które nawiązują do życia codziennego niektórych mieszkańców Gdańska.8
Monstrancja Milenijna z Bazyliki Św. Brygidy w Gdańsku jest dziełem niezwykłym. Wykonana ze szczególną starannością i wyczuciem, dowodzi, że sztuka rzemiosła artystycznego wciąż może zaskakiwać. Zastosowanie bursztynu w przypadku tego typu naczynia liturgicznego jest dość rzadkie, co dodatkowo podkreśla jej znaczenie. Cieszy również bogata ikonografia, głęboko zakorzeniona w sztuce chrześcijańskiej.
przypisy:
1 Tadeusz Adamek, Monstrancja bursztynowa z Bazyliki Św. Brygidy w Gdańsku, Pelplin 2000, s. 29
2 http://www.drapikowski.pl/index.php?mod=ofirmie [stan na: 03.02.2016]
3 http://www.amber.com.pl/zasoby/bursztyn/item/441-geneza-bursztynu-baltyckiego?tmpl=component&print=1 [stan na: 03.02.2016]
4 T. Adamek, Monstrancja bursztynowa…, s. 36-37.
5 Ibidem, s. 38.
6 Ibidem, s. 60-61.
7 Ibidem, s. 38.
8 Ibidem.
Wojciech Skibicki
